Een religieuze instelling is een instelling met een religieuze achtergrond en/of doelstelling. Te denken valt aan geloofsgemeenschappen (kerken, synagoges, moskeeën etc.), kerkgenootschappen en instellingen die opereren vanuit een religieuze achtergrond (opvanghuizen, verenigingen etc.).
De scheiding van kerk en staat is niet in de Nederlandse Grondwet of in internationale verdragen vastgelegd. Het vloeit voort uit de godsdienstvrijheid en het discriminatieverbod, die wel in de Grondwet zijn opgenomen (respectievelijk artikel 6 en artikel 1). De belangrijkste betekenis van de scheiding van kerk en staat is dat de overheid geen geloof of wijze van geloofsbelijdenis zal voorschrijven, of voortrekken: de overheid dient neutraal te zijn. De overheid mag wel contacten onderhouden met religieuze en levensbeschouwelijke instellingen al dient daar wel voorzichtig en terughoudend mee omgegaan te worden. Ook zal het gelijkheidsbeginsel bij contacten met religieuze instellingen in acht moeten worden genomen. Het behoud van pluriformiteit en tolerantie binnen de samenleving kan ten grondslag liggen aan contacten tussen overheden en religie.
Elk kerkgenootschap dient zich in te schrijven bij de Kamer van Koophandel (op grond van de Handelsregisterwet). Er gelden hiervoor een aantal bepalingen:
- Alleen de landelijke koepels van de kerkgenootschappen zijn verplicht zich in te schrijven;
- Van de kerkgenootschappen worden een beperkt aantal gegevens genoteerd; de namen, adressen en andere contactgegevens van natuurlijke personen worden niet in het handelsregister opgenomen omdat dit zogenaamde 'gevoelige gegevens' zijn in het kader van de privacywetgeving.
ANBI-regeling
Iedere organisatie die een goed doel nastreeft kan bij de Inspecteur van de Belastingen een verzoek indienen om een ANBI (Algemeen Nut Beogende Instelling) erkenning te krijgen. Als de belastinginspecteur van oordeel is dat het doel van de organisatie voldoet aan de wettelijke criteria voor een algemeen nut beogende instelling dan zal de inspecteur de gevraagde beschikking verlenen.
Er gelden een aantal wettelijke criteria: er mag geen winstoogmerk zijn; Voor minimaal 90% dienen van het algemeen belang; het vermogen mag niet als persoonlijk vermogen worden aangewend; er mag geen vermogen worden opgebouwd; bestuurders mogen niet worden beloond, zij mogen slechts een kostenvergoeding ontvangen; de instelling dient te beschikken over een actueel beleidsplan; er dient een redelijke verhouding tussen de kosten van verwerven en beheer van het vermogen en van de besteding daarvan te zijn; de bestemming van het batig saldo na opheffing voor een algemeen nut beogend doel dient bekend te zijn; er dient een zorgvuldige administratie van de kosten, kostenvergoedingen en andere uitgaven, de inkomsten en het vermogen van de instelling te zijn.
